 |
foto ekipa depois de lansamentu peskiza sekundaria |
DILI 12 Abril 2023
Fundasaun Many Hands One Nation (MAHON), lansa ninia relatoriu
peskiza sekundaria kona-ba ASSESIBILIDADE BA FORMASAUN TEKNIKA
VOKASIONAL ba FOINSAE sira iha Timor Leste hodi bele hadiak Ekonomia.
peskiza sekundaria ne nu'udar peskiza
kontinuasaun husi peskiza Primaria ne'ebe halo ona antes ne'e iha Tinan kotuk,
Tuir Peskiza Primaria Tinan kotuk hatudu deskobrimentu barak dekobrimentu hira
ne mak : 80% respondente sira hateten Implementasaun SFTV ne Diak, Maske Nune'e
nafatin iha Barreira atu asesu ba SFTV, Barreira sira ne hotu 50% kona-ba
distansia SFTV ne'ebe dook husi Hela fatin kustu ba Transporte ne'ebe kada
loron tenke gasta dollar Amerikanu $1-$2 no iha tan Barreira sira seluk.
nune'e iha peskiza sekundaria MAHON
kontinua halo peskiza hodi analiza kona-ba Barreia sira ne'ebe Nasaun sira iha
ASEAN infrenta wainhira Expansa SFTV, oinsa solusiona Barreira sira
inklui pratika diak Balun ne'ebe Timor Leste bele Adopta iha Kontextu Timor
Nian.
Nune'e MAHON iha deskobrimenntu sira
hanesan :
BARREIRA SIRA
1. Menus investimentu ba Area
Edukasaun no Formasaun tuir OGE 2023 Timor Leste nian alokasaun OGE ba Setor
Edukasaun no formasaun ho Pursentu 9, nune'e sai obstakulu ka barreira ida atu
bele expansa SFTV tan Ne presisa tebes atu investe ba iha Setor ida ne.
2. tuir Mapping innovation TVET husi
UNESCO (2019) hateten barreira seluk alem husi investimenu ne'ebe menus Mak
falta Rekursu humanu,limitasaun tempu, resistensia internal ba mudansa iha
kontiudu hanorin, Teknologia ba pedagia no Estudante sira ne'ebe difisil atu
husik sira nia hela fatin.
SOLUSAUN SIRA
Hadia kualidade TVET nian
presiza avaliasaun no haforsa ba pedagojia, kurikulu no kapasidade atu kolabora
ho organizasaun sira ne'ebรฉ buka atu fo servisu.
Tuir relatรณriu husi
Komunidade Ekonomika ASEAN (KAK) kona-ba hadi'a kualidade TVET bazeia ba
integrasaun ekonรณmika iha ASEAN, sujere solusaun sira tuir mai:
1. Dezenvolve abilidade profesionรกl
hanorin ba ema ida-idak.
2. Ba TVET atu fornese prรกtika barak
liutรกn hodi asegura kualidade
3. Atu adapta ba kualifikasaun
rejionรกl sira
4. Mudansa kurikulu, transforma
abilidade no lisaun sira iha vida
5. Mobiliza empregadรณr, abilidade
servisu, dirije kadeira no informasaun ba mapamentu diak.
6. Haforsa kolaborasaun ho setรณr
indรบstria hodi habelar servisu sira.
PRATIKA DIAK SIRA NE'EBE BELE ADOPTA TUIR KONTEXTU TIMOR NIAN
Pratika di'ak liu atu
hasa’e TVET ne'ebรฉ bele sai util ba Timor-Leste mak hasa'e rekursu sira liuhosi
kampaรฑa sensibilizasaun pรบbliku no hamenus kustu infraestrutura sira, haforsa
di'ak liu tan kuantidade no abilidade graduadu sira-nian liuhosi envolve setรณr
privadu iha programa estajiu no pre-trainamentu no hadi'a kualidade edukasaun
liuhosi avaliasaun.
Rekursu sira-ne'e bele
hetan liu husi kampaรฑa sensibilizasaun publika, inklui kontribuisaun husi setรณr
privadu, no utiliza unidade treinamentu movel atu hamenus kustu infraestrutura.
Orsamentu ne'ebรฉ la
adekuadu iha impaktu signifikativu ba sentru formasaun sira-nia kuantidade.
Nasaun sira hanesan Filipina, Kamboja no nasaun balun iha rejiaun Pasifiku uza
dalan oioin atu rezolve defisiรฉnsia orsamentรกl ba TVET ne'ebรฉ sira hasoru.
- Iha Filipina, atu
promove alokasaun orsamentu TVET nian ne'ebรฉ sufisiente no promove
kontribuisaun husi setรณr privadu, Autoridade Edukasaun Teknika no
Dezenvolvimentu Skill (TESDA), funsaun hanesan ho INDMO (Instituisaun Nasional
Dezenvolvimentu Traballu iha Timor-Leste), servisu hamutuk ho parte interesada
barak hodi hasa'e konsiรฉnsia kona-ba importรกnsia TVET nian. Metodu sira ne'ebรฉ
sira uza mak kampaรฑa mรฉdia televizaun no prezensa iha mรฉdia sosiรกl hodi uza
artista famoza sira hanesan artista naran Sarah Jeronimo ne'ebรฉ hala'o kampanha
no promove TVET.
- Iha Vanuatu, atu hamenus kustu
investimentu iha infraestrutura, TVET fornese liu hosi programa treinamentu
movel. Sistema ida-ne'e hamenus kustu operasaun no manutensaun infrastrutura
nian no rezolve problema edukasaun ho kualidade.
Rekomendasaun
Jeralmente, MAHON
rekomenda katak Timor-Leste hadi'a kualidade no disponibilidade edukasaun
profisionรกl nian liuhusi haluan formasaun movel, harii kolaborasaun entre
seitor sra ne'ebรฉ boot liu ho setรณr privadu hodi fornese estajiu no konsellu
kona-ba ezijรฉnsia merkadu traballu nian no aloka orsamentu setรณr edukasaun nian
ne'ebรฉ apropriadu hodi bele atinji mehi atu hasae kuantidade no kualidade TVET
nian. Liuliu, peskiza ne'e sujere rekomendasaun sira tuir mai nee:
Ba Ministerio Edukasaun,
Juventude no Desportu:
* Monitoriza no avalia
polรญtika implementasaun TVET nian hodi identifika รกrea sira ne'ebรฉ presiza
inovasaun iha nesesidade edukasaun no forsa traballu nian.
* Aloka rekursu orsamentรกl
ne'ebรฉ sufisiente ba setรณr edukasaun atu hasa'e kapasidade profesรณr sira iha
sentru TVET ne'ebรฉ eziste. Konsidera aumenta asesu ba materiรกl pratiku, livru
no mobiliariu iha kada sentru no investe iha profesรณr sira-nia koรฑesimentu hodi
asegura kualidade hanorin.
* Harii programa
kooperativa ho setรณr privadu atu hadi'a susesu graduadu sira-nian iha merkadu
servisu liuhusi estajiu ka responde ba nesesidade setรณr privadu nian ba
funsionรกriu foun sira.
Sekretariu Estadu
Formasaun no Empregu (SEFOPE):
* Fornese treinamentu ba
treinador TVET sira ne'ebรฉ hetan akreditasaun husi INDMO.
* Konstrui no haluan
Sentru Formasaun Teknika Profisional ka unidade formasaun movel ho prioridade
kona-ba asesu rurรกl sira.
* Kooperasaun ho
Ministeriu Juventude, Edukasaun no Desportu (MEJD) hodi hala'o estudu
komparativu entre TVET no Technical Vocational for High School students.
* Kria polรญtika atu regula
TVET hodi responde ba merkadu traballu ba formandu sira.
Instituto Nacional de Desenvolvimento de Mรฃo- de-Obra INDIMO:
- Mantem no Hadia standardizasaun ba
kualifikasaun no sertifikasaun TVET nian.
- kontinua Fornese kurrรญkulu
hanorin ba TVET, prefere ho konsultasaun no komentรกriu husi setรณr privadu no
sosiedade sivรญl iha nasaun ne'e atu identifika abilidade no setรณr espesรญfiku
sira ne'ebรฉ presiza atu fo servisu traballador foun sira.
- aumenta polรญtika sira atu regula TVET hodi
responde ba merkadu traballu ba formandu sira
Peskiza sne halao tan hetan apoiu
finanseiru husi USAID ba Atividade NGO Timor Leste nia Advokasia ba Atividade
Boa Governasaun hamutuk ho Parseria 9 hanesan :
ADTL,BELUN,CBRN-TL,F-HTL,JSMP,FONGTIL,MAHON,MDI no PROSPEK
=================================================================
Atu hetan informasaun klean kona-ba
Peskiza ne favor kontaktu :
Sr. Crispim Gomes de Jesus
Kordenador Peskiza no Advokasia
E-mail : mahon.pa202@gmail.com
Nu. Kontaktu : 77302128
Diretor Ezecutivu
Sr. Angelo F. Ximenes
E-mail : mahontc@gmail.com
Nu. Kontaktu : 75626837
MAHON-2023